شاه آبادی؛ تاریخ علم بررسی گذشته است
به گزارش روابط عمومی انتشارات مدرسه: در آستانه روز ملی ادبیات کودک و نوجوان مجموعه «گنجینه تاریخ ادبیات کودک و نوجوان» که در انتشارات مدرسه چاپ شده است با حضور حمید‌رضا شاه‌آبادی؛ مدیر عامل انتشارات مدرسه، نیکنام حسینی‌پور؛ مدیر عامل خانه کتاب وجمعی از پژوهشگران، مؤلفان و نویسندگان در سرای اهل قلم رونمایی شد.
شاه‌آبادی گفت:« آنچه که امروز رونمایی می‌شود در واقع گزیده‌ای است از تلاش‌هایی که در خلق ادبیات کودک در دوران منتهی به مشروطیت و بعد از آن صورت گرفته است. این آثاردر رده‌های مختلفی قابل دسته‌بندی هستند. امروز ۱۴ جلد اول آن عرضه می‌شود و تا دو ماه آینده به حدود ۲۰ جلد می‌رسد و امیدواریم در آینده‌ای نزدیک شاهد شروع دوره دوم آن باشیم».
مدیر عامل انتشارات مدرسه بر ضرورت چاپ این مجموعه بیان کرد:« تلاش ما تدوین تاریخ آموزش و پرورش و ادبیات کشور و تهیه منابعی است که بتواند از سوی علاقه‌مندان و پژوهشگران در این حوزه مورد استفاده قرار بگیرد و امیدواریم بتوانیم تصویری از گذشته ارائه دهیم که بتواند امروزمان را بسازد و توجه عمومی را به ادبیات کودک و نوجوان و تربیت و آموزش کودکان و نوجوانان جلب کنیم. تاریخ علم بررسی گذشته است. گذشته‌هایی که تمام شده است و شاید به تصور برخی هیچ تأثیری در زندگی امروز ما ندارد. اما این تصور موجب می‌شود گرایش‌ها به تاریخ و مفهوم تاریخ در مدارس و بین نوجوانان ما روز به روز کمرنگ‌تر شود و گمان می‌کنم نیازمند این هستیم حرکت هایی را انجام دهیم برای ارائه مفهوم درست تاریخ در جامعه و مواجه صحیح‌تر با آن. به گونه‌ای که کارکردهای امروزین خودش را بتواند بازتاب دهد. تاریخ علمی است که به ما این امکان را می دهد که امروز را با مبنای بررسی گذشته بشناسیم. در واقع تاریخ علم شناخت امروز است بر مبنای بررسی گذشته و اگر چنین نگاهی داشته باشیم مواجه ما با تاریخ خیلی بهتر خواهد شد. نگاه کردن به گذشته خودمان و بررسی آن برای این که به حال بهتر برسیم ضرورت دارد به همین دلیل است در جوامع پیشرفته امروز بعد از آموزش مفاهیم اولیه خواندن ،نوشتن و ریاضیات مهم‌ترین چیزی که برای بچه‌ها آموزش داده می‌شود تاریخ سرزمینشان است چیزی که متأسفانه در کشور ما کم‌رنگ است. علی‌رغم آموزه‌های دینی و سنتی که ما در این زمینه داشتیم و علی رغم تأکید‌های زیادی که به گذشته‌ها و شناخت تمدن‌های گذشته در قرآن شده امروز گرایش کمتری به تاریخ داریم. وظایف ما که ارتباط مستقیم با نسل جوان وگروه‌های دانش‌آموزی داریم ایجاد گرایش بیشتر نسبت به فهم تاریخ است».
پژوهشگر کتاب احمد ادامه داد:« از سوی دیگر با موضوع ادبیات در این مجموعه مواجه هستیم. ادبیات در واقع آیینه‌ای است که ما شرایط اجتماعی هر قوم، ملت و نژادی را در هر دوره‌ای زندگی کرده‌اند به راحتی می‌توانیم در آن ببینیم ،بشناسیم و بفهمیم. اگر امروز با گنجینه تاریخ ادبیات کشور نوجوانمان مواجه هستیم این امکان بزرگ برای ما فراهم شده است که هم تاریخ را بشناسیم و هم ادبیات را. و با استفاده از رابطه متقابل این دو تصویر خیلی صحیح‌تری از گذشته خودمان به دست بیاوریم و بر مبنای این تصویر صحیحی که به دست آورده‌ایم امروز بهتری برای فرزندان خودمان بسازیم. اگر قرار است در موضوعات تربیتی و موضوعات مرتبط با آموزش نوجوانان و همچنین در خلق آثار ادبی برای آنها تصمیم‌گیری کنیم قطعاً توجه به گذشته تاریخی برایمان مهم خواهد بود».
شاه‌آبادی در پایان از توجه به ادبیات کودکان در گذشته یاد کرد و گفت:« توجه به کودکان ونوجوانان در گذشته تاریخی ما همیشه وجود داشته است اما شکل‌گیری مفهوم کودکی به معنای مدرن منتهی به مشروطیت بر می‌گردد. توجه به آموزش و اهمیت اموزش شاید بعد از جنگ‌های ایران و روس و اعزام دانشجویان به خارج از کشور توسط عباس میرزا شروع شد و با تأسیس مدرسه دارالفنون توسط امیر کبیر شکل دیگری پیدا کرد و و بعد‌ها با گسترش مدارس پا به مرحله تازه‌ای گذاشتیم که امروز شاهدش هستیم. و از طرفی توجه به ادبیات به عنوان موضوعی ضروری در آموزش فرزندان به عنوان مفهوم پایه و اساسی در فلسفه آموزش و پرورش و موضوع آموزش کودکان این هم به دوره‌ای بر می‌گردد که ما را به دوران مشروطیت مربوط می‌کند. اتفاق‌های متعددی که رخ داده مانند انتشار رساله تربیت میرزا تقی‌خان کاشانی در سال ۱۳۰۸ و خلق اثر مهم «کتاب احمد» در سال ۱۳۰۷ قمری نشان‌دهنده این است که ترقی‌جویان و تحول‌طلبانی که به آینده کشور اهمیت می‌دادند به موضوع کودک و جایگاه آنها و ادبیات کودک و نوجوان توجه ویژه‌ای داشتند و بعد از آن نیز در اوج دوران مشروطیت در تمامی اعلام مواضع و بیانیه‌های احزاب و انجمن‌ها و گروه‌های مختلف، توجه به کودک و ادبیات کودک دیده می‌شود و بسیاری از ادیبان و بزرگان در خلق آثار ادبی برای بزرگسالان به خلق آثار ادبی برای کودکان و نوجوانان نیز توجه کرده‌اند. نیما یوشیج، ایرج میرزا و جبارباغچه‌بان و … توجه به ادبیات کودک را امری ضروری می‌دانند».
حسینی پور؛ جامعه ما به نهادها و جشنواره‌هایی نیاز دارد که کتاب‌ها را از نظر کیفی بررسی کنند
نیکنام حسینی‌پور، مدیرعامل خانه کتاب نیز در این نشست فعالیت‌هایی که در طول سال‌های گذشته در حوزه کودک و نوجوان انجام شده است را قابل قبول ارزیابی کرد و گفت: هم در حوزه کودک و هم در زمینه فعالیت انجمن‌ها و نهادهای مدنی در این حوزه حرکت‌های خوبی انجام شده است. همچنین جشنواره‌هایی هم که در این حوزه برگزار می‌شود مانند جایزه لاک‌پشت پرنده از جمله حرکت‌های ارزشمند است. با توجه به حجم بالای کتاب‌هایی که سالانه تولید می‌شود، جامعه ما به نهادها و جشنواره‌هایی نیاز دارد که کتاب‌ها را از نظر کیفی بررسی کنند و ما در موسسه خانه کتاب سعی می‌کنیم تسهیلاتی را برای این نهادها و اهالی قلم فراهم کنیم.
کاشفی؛ انتشار مجموعه «گنجینه تاریخ ادبیات کودک و نوجوان» یک شروع و گام اول است
سید علی کاشفی درباره «گنجینه تاریخ ادبیات کودک و نوجوان» توضیح داد: «در این مجموعه کوشیده‌ایم تصویر و نمونه‌هایی از ادبیات کودک و نوجوان در سال‌های پیش از حکومت پهلوی ارائه دهیم و در حد توانمان به نقاط عطف ادبیات کودک و کتاب‌هایی که تاثیرگذار بودند توجه کنیم. مانند «تادیب الاطفال» که یک اتفاق بزرگ است یا رساله تربیت در موضوع نقش تربیتی کتاب‌ها و افسانه‌های کودکان یک گام بزرگ است یا «مثنوی الاطفال» که اولین بازنویسی و اقتباس برای کودکان است یا کتاب «احمد» که نقطه عطفی در ادبیات کودک یا «گلزار ادبی» که شاید نخستین کتاب شعر کودک و نوجوان است و آثار دیگر سعی کردیم به نقاط عطف توجه کنیم».
وی با اشاره به اینکه انتشار مجموعه «گنجینه تاریخ ادبیات کودک و نوجوان» یک شروع و گام اول است، یادآور شد: «شک نداریم با بررسی و تحلیل نقطه‌های عطف شناسایی می‌شود و این مجموعه کامل می‌شود. البته ممکن است کتاب‌های برجسته و تاثیرگذار دیگری هم داشته باشیم که جایشان خالی است و بخشی از آن هم به این دلیل است که انتخاب کتاب برعهده خود نویسندگان آثار بوده است و کتابی را انتخاب کرده‌اند که نسبت به آن شناخت داشته‌اند. نکته مهم دیگر این است که کتاب‌های کودک ایرانی که در سایر کشورها چاپ شده، نیز در تاریخ ادبیات کودک ایران اهمیت ویژه‌ای دارند و همچنین کتاب‌ها و نقدهایی که در مطبوعات و نخستین مجلات برای کودکان منتشر شده نیز می‌تواند این مجموعه را کامل کند».
اقبال قاسمی پویا، نویسنده و پژوهشگر، نیز در این نشست به اهمیت زحمات دست‌اندرکاران این مجموعه اشاره کرد و گفت:«این سندهای زرین ورق‌های تاریخ ما برای افرادی است که تشنه این راه هستند. هرچه راجع به سند حرف بزنیم کم است زیرا تاریخ زمانی تاریخ است که سند داشته باشد. اما نقدهایی نیز وجود دارد از جمله نقدی که در زمینه تاریخ‌نگاری و مراجعه به اسناد به این مجموعه وارد است. تحلیلگر تاریخ ما اگر بتواند بدون تعصب، تحلیل کند، کار ماندگاری انجام داده است. تعصب سد راه تعقل است. ما باید بتوانیم تحلیل تاریخی درست انجام دهیم. مساله مهم این است که در زمینه تاریخ آموزش و پرورش که تا به‌حال نوشته شده، حتی یک جلد کتاب تاریخ تحلیلی توصیفی درست در ایران نداریم».
قاسمی پویا در ادامه پیشنهاد داد:«شایسته است نگاه به تاریخ و نوشتن آن و محتوای آثار تاریخی بازبینی شود، همچنین به رشته تاریخ‌شناسی در دانشگاه‌ها توجه بیشتری شود، معلم تاریخ تربیت شود و دوباره دوره قاجار را بررسی کنیم چون بسیاری از خواسته‌های امروز ما از جمله قانون‌خواهی، علم و تکنولوژی و مشارکت‌خواهی جزء مطالبات دوران قاجار است که هنوز پاسخ داده نشده است».
کوهستانی نژاد؛ تأثیر فرهنگی این کتاب‌ها بسیار زیاد است
مسعود کوهستانی‌نژاد، نیز در این نشست به ارائه توضیحاتی درباره رویکرد کلی ادبیات کودک در طول دوره قاجار پرداخت و گفت: در این زمان یک گفتمان سنتی و یک گفتمان جدید وجود دارد و گفتمان جدید از حدود شروع انقلاب فرهنگی مشروطه از اواخر دوره ناصرالدین‌شاه آغاز می‌شود و به تدریج به بالندگی می‌رسد. منابعی که در ادبیات کودک و نوجوان باید صحبت کنیم نیز دو دسته هستند. نخست در چهارچوب کتاب‌ها قرار می‌گیرد و دوم در محتوای نشریات.
وی افزود: باید توجه داشت که از این مجموعه داشته‌های ما به ویژه آن قسمت که با رویکرد جدید است، از بین آثار ادبیات کودک و نوجوانی که با آنها مواجهیم شاید حداکثر ۲۰ تا ۲۵ درصد شکل کتابی دارد و بقیه آن خارج از شکل کتاب و در محتوای نشریات منتشر شده یعنی در حدود ۶۰۰ تا ۸۰۰ عنوان نشریه‌ای که از اواخر دوره ناصری در حوزه تمدنی ایران زمین داریم و این مجموعه ساختار کلی ادبیات کودک و نوجوان ما است».
کوهستانی‌نژاد گفت: «تأثیر فرهنگی این کتاب‌ها بسیار زیاد است و البته ۲۰ سال بعد از انتشار و تدریس اثر خواهد گذاشت. این آثار ارزش زمینه‌ای دارند چون بسترساز اتفاقات مهمی در زمینه فرهنگ شدند تحولات آموزش و پرورش را پوشش دادند. این کتاب‌ها با اینکه به تنهایی قابل بررسی هستند و رسالت فردی دارند اما جدا از آن در جامعه هم ارزش دیگری پیدا می‌کنند. ما در زمینه ادبیات، مجموعه داستان‌های کوتاه زیادی برای کودکان داریم که اسم آنها را کمتر کسی شنیده است و به شکل کتاب منتشر نشده‌اند و در قالب مجلات و مطبوعات انتشار یافته‌اند مانند «مورچه و حلزون»، «۴ دختر و بیچاره طفل»، «یک طفل دهاتی»، «طفل یتیم» و «از دفترخاطرات یک مورچه» و «دختر کوهستان». از سویی مجموعه داستان‌های خردسال کوتاه ترجمه شده از زبان‌های دیگر به فارسی داریم مثل «سرباز ۱۲ ساله».
وی درباره مجموعه «گنجینه تاریخ ادبیات کودک و نوجوان» توضیح داد: «مجموعه‌ای که از سوی انتشارات مدرسه فراهم شد مجموعه‌ای بود که شامل کتاب‌های این حوزه می‌شود و جای داشته‌های ما اعم از آنچه در مطبوعات بوده نمی‌شود و بعدا مشخص شد بسیاری از موضوعاتی که بعدا کتاب شد از همین مقالات برداشت شده است».
معتمدی: رساله تربیت برای مدرسه همایونی نوشته شده است
اسفندیار معتمدی، نویسنده و پیشکسوت آموزش و پرورش، نیز در این مراسم به ارائه توضیحاتی درباره کتاب «تربیت» در مجموعه «گنجینه ادبیات کودک و نوجوان» پرداخت:« رساله تربیت برای مدرسه همایونی نوشته شده که در دوره قاجار در اصفهان تاسیس شد بود. خوبی خواندن این کتاب در آن است که مردم بدانند چه بسیار کسانی بودند که برای آموزش و پرورش کار کردند».
معتمدی با بازگو کردن زندگی نامه میرزا تقی خان کاشانی موسس مدرسه همایونی گفت: «او در این مدرسه بسیاری از بزرگان و عالمان این سرزمین را دور هم جمع کرد، مثلاً میرزاعلی ناظم‌العلوم که نخستین نویسنده کتاب‌های پزشکی در ایران است. او در این مدرسه در مدت ۳ سال ۲۱ هزار نظامی برای ظل‌السلطان آماده می‌کند تا حدی که به ناصرالدین شاه می‌گویند مدرسه همایونی از دارالفنون قوی‌تر شده و او از ظل‌السلطان می‌ترسد. دانش‌آموزان را به خانه می‌فرستد و معلمان را در کشور پراکنده می‌کند به حدی این اقدام خشونت‌بار است که تا ۲۰ سال در اصفهان کسی حرف از مدرسه نمی‌زند».
در پایان مراسم از مجموعه «گنجینه تاریخ ادبیات کودک و نوجوان» رونمایی و لوح‌های یادبودی به دست‌اندرکاران این مجموعه اهدا شد.
